نـ .دویچلند:لیبیا د عراق و فاجعې ته ټېل وهل کيږي

منبع : نویس دویچلند
د هدايت الله هدايت  ژباړه
Û±/Û´/Û²Û°Û±Û±

اته کاله مخکي، يعني د Û²Û°Û°Û³ ع کال د مارچ د  نولسمي او يويشتمي تر منځ، د عراق سره جګړه شروع سوه . هانس کریسټف فن سپونک (Hans Christoph fan Aspvnk) په هغه وخت Ú©ÙŠ د ملګرو ملتو د سازمان د سرمنشي معاون  وو؛  نوموړی بیا تر Û²Û°Û°Û° کال پوري په ملګرو ملتو Ú©ÙŠ  Ùˆ عراق ته د مرستي رسولود برنامې رياست په مخ بیاوه . هغه اوس د آلمان  د مونسټر  په پوهنتون Ú©ÙŠ پروفیسر دئ او د «نيژدې او منځني ختيځ په مرکز»  Ú©ÙŠ کار کوي .

 Ù„اندي خبري د هغه  Ú…Ù‡ لنډيز دئ Ú†ÙŠ  نوموړي  د کارین لویک فیلډ  ( Karin Lvyk Fld)سره Ú©Ú“ÙŠ  او د « نويس ډويچلنډ»  (Dvychlnd Forum) په ورځپاڼه Ú©ÙŠ  خپرې سوي دي .

- Ø¯Ù…لګرو ملتو د سازمان  د امنيت شورا د لیبیا پر آسمان باندي پروازونه منعه Ú©Ú“Ù„ . دغه پرېکړه به ضرور ستاسو په ذهن Ú©ÙŠ Ú…Ù‡ خاطرې را ژوندی Ú©Ú“ÙŠ وي، ځکه يو وخت د عراق په آسمان Ú©ÙŠ هم همدا شاني پروازونه  ممنوع سول .
هوکې، په داسي حالاتو Ú©ÙŠ انسان د وحشته سره مخ سي . په دې خو اوس ټوله پوهيږي Ú†ÙŠ هماغسي Ú†ÙŠ د عراق سیاست د تائيد ÙˆÚ“ نه وو نو په دې ډول يې د هغه هيواد د بې ثباته کولو د پاره د پروازو د ممنوعیت  مسئله را مخته او د هغه څخه ناسم کار واخیستل سو .

- ØªØ§Ø³Ùˆ د عراق شرایط يوه « هېره سوې افتضاح » ګڼلې ده . اصلاٌ په عراق Ú©ÙŠ دغه شاني افتضاح Ú…Ù‡ شي وه ØŸ
بس همدغه واقعیت Ú†ÙŠ يوويشت کاله د يوه ملته سره دغه شاني چلند وسي، دا پخپله يوه لویه افتضاح ده . اول د يوه ډيکټاټور لخوا، بیا د نړۍ والي ټولني د غبرګون په وجه، بیا د امنیت د شورا او د هغې په اصطلاح  د « انساني برنامې» له بابته، Ú†ÙŠ په واقعیت Ú©ÙŠ غیر انساني وه، او دا په دې خاطر Ú†ÙŠ ټول ولس يې په ګونډو Ú©Ú“ . او بیا يې د ټولو نړۍ والو قوانینو په خلاف پر هغه هيواد باندي ور ودانګل Ú†ÙŠ پخپله  يو انساني ضد عمل وو، او په پای Ú©ÙŠ د عراق وحشیانه اشغال . د عراق خلک دېته مجبوره سول د خپل هيواد د بربادۍ ناظر Ùˆ اوسي او د هغه Ú…Ù‡ تماشا ÙˆÚ©Ú“ÙŠ Ú†ÙŠ Ú…Ù‡ شاني د هغوی سیاسي، اجتماعي او اقتصادي نظام دړي ÙˆÚ“ÙŠ Ú©ÙŠÚ–ÙŠ ØŒ دغه ټوله لويه افتضاح وه . ددې نه علاوه لويي ډله ييزه رسنۍ يا ميډيا او د نړۍ عمومي افکارو هم  يو دم عراق هېر Ú©Ú“ØŒ خاصتاٌ اروپايي رسنيو د عراق په اړه يو ډول   ستړيا او بې تفاوتي Ùˆ ښودله .

- Ù¾Ù‡ عراق Ú©ÙŠ د بحران د عواملو څخه يو هم د زده Ú©Ú“ÙŠ مسئله ده . تاسو ته ولي دغه موضوع زیات اهمیت لري ØŸ
دا واقعاٌ يو غمنجن داستان دئ Ú†ÙŠ نتيجه به يې Ú…Ùˆ کاله بعد روښانه سي . هغه اوږده فاصله Ú†ÙŠ د با فرهنګه عراقیانو ترمنځ Ú†ÙŠ پخوا به يې په داخلي او بهرنيو مکتبو Ú©ÙŠ زده Ú©Ú“Ù‡ کولې  د هغو سره Ú†ÙŠ نن  دمکتبوڅخه فارغیږي، دونه زیاته ده Ú†ÙŠ ویلای سم راتلونکی عراق به نور هغه بافرهنګه عراق نه وي .

- Ø¯ Û²Û°Û°Û³ کال د يرغل نه وروسته نور کوم مسائل وو Ú†ÙŠ  پر موجوده وو باندي اضافه سول .
د يرغل په دوران Ú©ÙŠ «د ملي امنیت نظم» خامخا ضعیفه سوی وو. د هيوادکوچنيان په عادي توګه نه ول لوی سوي او د زیاتو رواني فشارو لاندي راغلي ول، زیاتو يې د خوړو د کمبود سره مخه وه  او د ډرامې Ùˆ بعدي مرحلې ته نه وه آماده . بله ستونزه دا وه Ú†ÙŠ هغوی نسو کولای په منظمه توګه مکتب ته ولاړ سي، ځکه هيڅوک نه پوهېدل Ú†ÙŠ بل بم به چيري چوي . هغه مکتبونه او تعلمي مؤسسې Ú†ÙŠ نړېدلي وې بیا نسوې جوړي . ددې نه علاوه مکتبونه او پوهنتونونه پر قومي او مذهبي اړخو اوخواوو باندي ووېشل سول حال داچي داسي Ú…Ù‡ پخوا  نه وه . تعلمي وضعه واقعاٌ زړه بوږونکې ده او نن د هغه اقتصادي تحریم   د دوران نه لا  بدتره  حالت لري .
د Û²Û°Û°Û³ کال راهيسي، د پوهنتون محصلين تر هدفمنده تهديد لاندي را غلل او ووژل سول . ان  د۵۸۰ کسانو د قتل خبري Ú©ÙŠÚ–ÙŠ . هغه کتاب Ú†ÙŠ د « Cultural Cleaning » يا فرهنګي تصفیې په نامه خپور سوی دئ ښيي Ú†ÙŠ د پوهنتون محصلین او نور کارپوهان په قصدي او پلان سوي توګه ÙˆÚ˜Ù„ سوي دي او په دې کار Ú©ÙŠ يو منظم پلان فعاله وو .

- ØªØ§Ø³Ùˆ Ú†ÙŠ په عراق Ú©ÙŠ د ملګروملتو د بشري مرستو ناظم مامور واست او بیامو استعفا ÙˆÚ©Ú“Ù‡ .  په اقتصادي تحریمو باندي مواعتراض درلود او ګواښ مو Ú©Ú“ÛŒ وو Ú†ÙŠ د Û²Û°Û°Û³ کال یرغل د بین المللي حقوقو تر Ù¾ÚšÙˆ لاندي کول وه. اوس Ú†ÙŠ اته کاله د هغه نېټې نه تيريږي، تاسوبیا هم د عراق او عراقیانو څخه ملاتړ کوی، Ú©Ù‡ Ú…Ù‡ هم تاسو په دې پوهېږی Ú†ÙŠ په نړۍ وال سیاست Ú©ÙŠ به هومره انګازه پيدا Ù†Ú©Ú“ÙŠ ØŒ خو ايا دغه Ú…Ù‡ نوميدي نه راپاروي   .

اصلاٌ خو خبره پر عدالت باندي ده ØŒ پر دې موضوع  خبري  ډيري  Ú©ÙŠÚ–ÙŠ خو د عمل درک يې نسته  . مدام ویل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ Ú†ÙŠ Ùˆ زده Ú©Ú“ÙŠ ته لاس رسي د بشري حقوقو يو جز دئ خو په ډېر آساني سره تله ورباندي  تيريږي او په دې توګه د خلکو يوه لويه برخه Ú©Ù‡ په عراق Ú©ÙŠ وي Ú©Ù‡ په افغانستان Ú©ÙŠ او یا د نړۍ په بل هر ځای Ú©ÙŠ Ú†ÙŠ د سیاسي وجهي نه اهمیت ولري مثلاٌ  Ù„Ú©Ù‡ افريقايي هيوادونه، د زده Ú©Ú“ÙŠ نه محرومه دي، Ú…ÙˆÚ© ددې وضعي پر بدلون باندي سر نه خوږوي او اصرار هم  نه ور باند ÙŠ کوي .

- Ù¾Ù‡ لیبیا Ú©ÙŠ هم Ù„Ú©Ù‡ عراق د مصالحې د پاره وړاندېزونه پراته وه ( د ونزویلا د هوګو چاویز او د افریقایی اتحاديې لخوا)ØŒ ولي د اروپا اتحاديې او امريکا هغه رد Ú©Ú“Ù„ .

نړۍ د بدلون په حال Ú©ÙŠ ده . اروپايان او امريکایانو تر اوسه د هغه Ùˆ منلو ته نه دي حاضر سوې، د هغوی تصور  دادئ Ú†ÙŠ د کارو اختیار د هغوی په لاس Ú©ÙŠ دئ او نه غواړي د هغوی په تصامیمو Ú©ÙŠ نور کسان دخالت ÙˆÚ©Ú“ÙŠØŒ ځکه نو داشاني وړانديزونه ردوي .