ایکانومیست :هغه سیالي چې نړۍ ګواښوي

سرچینه : د ایکانومیست مجله 
نیټه : د Û²Û°Û±Û± کال د مۍ  Û±Û¹ مه
ژباړه : نوروهاب   څپاند

د جهادیانو ، طالبانو او هستوي وسلو په لور د پاکستان خطرناکې لیوالتیا د هند اندیښنې زیاتې کړي دي .

بهرنیانو او په ځانګړي توګه هندیانو  هغه وخت  ډیره ناهیلې وښوده کله چې د پاکستان په غوره پوځې مرکز ایبټ اباد کې اسامه بن لادن ووژل شو . پاکستان  داسې واکمنې ده چې هم د اسلامي توغمناکو ( متعصبو ) سره جګړه کوي او هم یې خوندي ساتې . په داسې حال کې چې پاکستانیان په خپله ددغو جهاديانو د یرغلونو اصلي قربانیان دي ØŒ لیکن واکمنې پاتې راغلي چې عمل ÙˆÚ©Ú“ÙŠ .

د مۍ په  Û±Û³ مه هغو ځان وژونکو چې د القاعدي ګروپ پوري تړلي وه ØŒ پاکستاني طالبانو ØŒ په شمال لودیز ښارګوټې شبقدر کې د Û¸Û° تنو په شا Ùˆ خوا کې ځوان پوځې زده کړې ووژل . دا یرغل د بن لادن د بدل اخستو په نامه وشو چې اغیز یې عمومې خواشینې را پورته Ú©Ú“Ù‡ .  په اسلام اباد کې  د امریکا سفیر Cameron Munter په دې هکله څرګنده Ú©Ú“Ù‡ « Ú©Ù‡ په کور کې مارانو ته پالنه ورکوﺉ ØŒ بیا به چیچل کیږﺉ »

په اوسنۍ لحظه کې پاکستان نیغ په نیغه تیار دی چې د سخت دریځو  په وړاندي د امریکا سره همکاري ÙˆÚ©Ú“ÙŠ ØŒ دا خبره د امریکا د سنا د بهرنیو اړیکو د کمیټې ریس ( جان کیري ) ÙˆÚ©Ú“Ù‡ . هغه په دې وختو کې  د کابل د لاري اسلام اباد ته  ولاړ او د پاکستان  د پوځ سرلښکر (اشفاق کیانې ) سره یې د څلورو ګړیو لپاره مرکه  درلوده چې په ترځ کې یې د دوه اړخیزو ستونزمنو اړیکو د بیا سمیدو دعوه شوي . په دې Ù„Ú“ کې پاکستان به د پټکارۍ د هغه هلیکوپټر پاتیشونې بیرته  امریکا ته سپاري چې په ایبټ اباد کې د چپاو په وخت کې د اور لمبه شوه . همدارنګه د امریکا د بهرنیو چارو سکریټري Hillary Clinton به په راتلونکو Ú…Ùˆ اوونیو کې  له سیمې څخه خپله لیدنه ترسره کوي .

د اهمیت ÙˆÚ“ خبره داده  هغه امریکایې چغلګر ØŒ چې يو کال ړومبۍ  به  یې  د ښارګوټو په تیاره کونجونو کې مدرسو ته د کمین نیونې په مهال  بیله دې چې خپلو پاکستانې سیالانو ته څرګنده Ú©Ú“ÙŠ چې په Ú…Ù‡ پسې ګرځیدل  یو ځلي بیا د پاکستاني پوځې  Ù¼Ú© Ùˆ پوک  آي Ù€ اس Ù€ آي سره ØŒ کارکول پیل Ú©Ú“ÙŠ . په احتمالي توګه به  د « خورا اهمیت لرونکو موخو » Ù„Ú©Ù‡  د القاعدي د مرستیال ( ایمن الظواهري ) ØŒ د افغان طالبانو د مشر( ملا محمد عمر) پر ضد  د رسمي Ú«Ú‰Ùˆ Ù‡Ú…Ùˆ په بڼه  د درنو ګزارونو د ورکولو تابیا کیږي  . له دې کبله  د پورتنې  هوډ له مخې په ډیره بیړه  د مۍ په  Û±Û· مه  پاکستان د یو Ù„Ú“ پایلو اعلان ÙˆÚ©Ú“ چې :  پوځ په کراچۍ کې  Yemeni د القاعدي جګپوړی عملیات کوونکی نیولی .

ډیر پاکستانیان نه شي کولاي پیښې هغه ډول ووینې چې امریکایان یې کوي . د نمونې په توګه  په ایبټ اباد کې د بین لادن د شتوالي په هکله Ù„Ú– دلچسپې  څرګندوي  ØŒ اما په اسانۍ  سره د امریکایې ځواکونو کوزیدلو هلته بیا  ډیر اندیښمن Ú©Ú“ÙŠ . د چپاو څخه یوه اونۍ وروسته د پوښتنو ږویږنو د یوي سروي پایلو وښودله چې د Û²ÛµÛ°Û° تنو له جملي څخه یوازي Û²Û¶ په سلو کې دا منې چې بن لادن ÙˆÚ˜Ù„ شوی . Ù„Ú– تر Ù„Ú–Ù‡ نیمایې  Û´Û¹ په سلو کې  دا پیښه جعلي بولي او یو شمیر زیات کسان وایې Ú©Ù‡ بن لادن Ù…Ú“ شوی هم  وي ØŒ په هر صورت هغه شهید دی .  Û¶Û¸ په سلو کې ډیر اندیښمن وه چې بهرنیانو د پاکستان په ملي حاکمیت  تیری Ú©Ú“ÛŒ دی .

د ایبټ اباد پیښه ځکه ډیره خوا شینونکې وه چې د ښارګوټې ځایونه د هند تر ولکي لاندي کشمیر ته نږدي پراته دي ØŒ دا په فرضې توګه هغه پوله ده چې ÚšÙ‡ څارل کیږي . عادي پاکستانیان په اندیښناک حالت کې اوسیږي چې هندوستان تر اوسه ددوي د هېواد د شتوالي د شرایطو سره موافقه نه ده Ú©Ú“ÙŠ او ښایې یوه ورځ  په ساده ډول ورو ورو را دننه شي . دا د حیرانتیا خبره نه ده چې د بن لادن د انګړ پوري غاړي ته کور کې اوسیدونکې د چپاو په هکله وویل : « موږ په لمړې وار داسې انګیرله چې ګواکې هندیان یرغل کوي » .
د پاکستان د پارلمان په Ú«Ú‰Ù‡ غونډه کې چې د مۍ په  Û±Û³ مه وشوه او د پوځ سرلښکر په کې برخه درلوده رښتوني اندیښنه د هندوستان په باب مطرح وه . د هندوستان  د پوځ سرلښکر په احمقانه توګه  د بن لادن پر خلاف د چپاو نه وروسته باټې وویشتي چې د هغوي ځانګړي ځواکونه د ورته پیښو  د  د پلي کولو وس لري . د هغه په غبرګون کې د پاکستان د استخباراتو مشر احمد شجا پاشا د پارلمان غړو ته وویل چې پاکستانۍ پوځ نه يواځې د هندوستان په دننه کې د غچ  اخستلو په موخه  د هدف د کوبلو وس لري بلکه په وارو وارو په هغوي ګزارونه هم کولی شي .

د جهاد ګټورتوب ؛
د ټولو ګواښونو د شتوالي سربیره ØŒ د پارلمان غړو د بن لادن په هکله  په پوښتنو او ږویږنو سر ونه ګراوه . دوي ښایې ویاړ کاوه او یا به یې  خپل پاکستانې احساس داسې څرګندولو چې جهادیان د هغوي د واقعیت  په پرتله  د کور دننه بې زهرو ماران دي .  Ú©Ù‡ د ÙŠ خبري ته له بلي زاویې وکتل  شي ØŒ مانا یې داده چې یو کمزوری هېواد بل پیاوړي هېواد ته خپل ځواک ښیې .

د هندوستان نفوس او اقتصاد دواړه د پاکستان په پرتله  Û¸ چنده زیاتوالی ښیې او Ú†Ù¼Ú©Ù‡ وده کوي . څرنګه چې پاکستان دبل په مرسته او بهرنیانو  څخه په خیر غوښتلو متکې دی او له دې لاري خپل پوځ سمبالوي ØŒ برعکس  هند په دې مسابقه کې یو مرسته ورکوونکی هېواد دی او د امریکا متحده ایالات مینه لري چې د هغه ملګری واوسې . د اوږدي تجربه شوي او په Ù¾ÚšÙˆ ولاړي ډموکراسۍ  په توګه معنوي ځواک لري . د ملګرو ملتونو د امنیت د شورا په غونډو کې ګډون کوي ØŒ د امریکا سره نږدي استخباراتې راکړي ورکړي لري او په کال کې لسګونه بلیونه  ډالره په دفاعې چارو لګوي .

د پاکستان د خوندیتوب د نشتوالي اړوند عوامل د کلونو په اوږدو کې د طبیعې افاتو Ù„Ú©Ù‡ د Û²Û°Û±Û° کال د خونړيو سیلابونو د راوتلو او خپل ځانته د صدمه رسوونکو اقداماتو  Ù„Ú©Ù‡  د پر له پسې کودتاګانو د کولو له وجې رامنځته شوي . دا ټول ډیر ژور احساس شوي او دا نوي نه دي . دا ملک  په  Û±Û¹Û´Û· کال کې د هندوستان د ویش په پایله کې زیږیدلی ØŒ هغه ویش چې په زرهاوو  زرهاوو مسلمانان او هندوان په کې ووژل شول او په میلیونونو بې کوره شول . دغو عواملو او اسلام د ملت جوړونې د احساس په رامنځته کولو کې مرسته ÙˆÚ©Ú“Ù‡ . مګر د ویش پرهارونو د پاکستان د ژوندي پاتې کیدو ویره پر ځاي ساتلي .

د یو کمزوري هېواد لپاره د استازیتوب کوونکو پوځونو او جهادیانو په کار ÙˆÚ“Ù„ ÚšÙ‡ نظریه بریښې . د Û±Û¹Û´Û· کال په وروستیو او د ویش د کېدو څخه Ù„Ú– را په  دیخوا سخت طبعیتې  پښتانه  قبایل په کشمیر را توي شول  چې د پاکستان لپاره  د هندوستان څخه یوه توکړه  بیله Ú©Ú“ÙŠ . کوم ځاي پوري چې هغوي ورسیدل تر اوسه Ù„Ú– او ډیر دا ساحه د کنټرول د لیکې په نامه یادیږي . وروسته له هغې د امریکا په مرسته د پاکستان پخوانې حکمران  جنرال ضیا والحق  په افغانستان کې د شوروي یرغلګرو د Ù¾ÚšÙˆ د بندولو لپاره  هلته جهادیان واستول . د هغه وروستې ځای ناستې دیکتاتور جنرال پرویز مشرف  په دې وروستیو کې دا ومنله  او هر Ú…ÙˆÚ©  هم پري پوهیږي چې سخت دریزي به د ستونزو د راولاړولو په موخه  هندي کشمیر ته لیږل کېدل . 

دا څرګنده ده چې د جهادیانو افرازول ارزانه او اسانه  دي او Ú©Ù‡ کله چاري  د خرابې  په لور مخه Ú©Ú“ÙŠ د هغو څخه د منکریدو دروازه خلاصه ده . ددوي په ډلو کې ښایې  داسې  کسان وي چې په کور او کلي کې د ګډوډیو او فتنې سبب کیږي او یا ښایې داسې Ú…ÙˆÚ© هم وي چې د پاکستان د ملي یووالي  په پاللو کې مرستندوی وي ØŒ ځکه جهادیان د اسلام په نامه جګړه کوي . لیکن عامه نظر سنجي کوونکی  اعجاز ګیلانې  په اسلام اباد کې په ګوته Ú©Ú“ÙŠ چې ØŒ د ملت احساس هند ته د کینې او دوښمنۍ  څخه  Ú‰ Ú© دی . ډیر پاکستانیان  غواړي په بیړه څرګنده Ú©Ú“ÙŠ او یا د هغو جهادیانو فعال ملاتړ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ چې په هند کې په عادي او یا ملکې اهدافو بریدونه تر سره کوي  ØŒ د بیلګي په توګه هغه یرغل چې په  Û²Û°Û°Û¸ کال کې په ممبیې کې وشو او Û±Û·Û° تنه په کې ووژل شول .

هغه محکمه چې د مۍ په Û±Û¶ مه په  امریکا کې پیل شوي ښایې پورتنۍ  نظریه ازمایښت ته واچوي . په شیکاګو کې څارنوالانو  پاکستانۍ  سوداګر تهور حسین راینا  په دې چلند چې د ممبیې د یرغلونو څخه یې ملاتړ کاوه او په هغه کې شپږ امریکایان هم قربانې شول  ØŒ Ù¾Ú“ وباله . حکومتې شاهد لا د وړاندي ویلي وه چې د اې Ù€ اس Ù€ اې افسر مجو اقبال د ممبیې د یرغلونو مادي تمویل او لارښوونه کوله .

Ú©Ù‡ چیري د پاکستانې  جهادي ګروپونو  ناروغه زغم د هندوستان څخه د اندیښنې کولو په پایله کې رامنځته شوی وي  بیا په افغانستان کې د هغوي د اخلال اچونکې Ú©Ú“Ùˆ ÙˆÚ“Ùˆ  په هکله Ú…Ù‡ ویل کیدلی شي ØŸ هغوي امریکا ته لاره ورکوي چې د کراچۍ څخه خپل دري برخې جنګې افزار ولیږدوي او په خپله  بیا په قبایلي ساحو کې د سخت دریځو  په وړاندي د ډرون د سختو عیر عادي ګزارونو ملتیا کوي . همدارنګه تر اوسه افغان طالبانو ته مالي لګښت بیلوي ØŒ د حقاني په څیر د القاعدي سره تړلي ګروپونه  چې (  په پاکستان کې اوسیږي او افغانستان کې د ورانکارۍ فعالیتونه Ú©ÙˆÛŒ ) د ځمکنیو یرغلونو په بڼه  مقاومت ته هڅوي او بیا وایې چې په هغو زور راوړي چې د افغاني خبرو اترو د پروسي سره یو ځاي شي .

په کابل کې اوس په بربنډ ډول ددې پته لګیدلي چې د افغان باغیانو د فعالیتونو د زیاتیدو تر Ú…Ù¼ د پاکستانې آي Ù€ اس Ù€ آي لاس دی . څیړونکو په تیر کال کې د  Û±Û²Û²Û´Û´ یرغلونو څرک  لګولي وو  چې  د Û²Û°Û°Û¶ کال په پرتله پنځه چنده ډیروالی ښیې . « هغوي چې د یاغیانو سره په نږدي اړیکه کې دي موږ ته  وایې چې د آي Ù€ اس Ù€ آي په فعالیتونو کې په  ځانګړي توګه  تیرو  Û±Û¸ میاشتو کې زیاتوالی راغلی دی » . دا رپوټ د یو کتونکې له خوا وړاندي شوی چې پخې اړیکې لري  . لیکن پاکستان دا نه منې چې دوي په فعال ډول د طالبانو مرسته کوي .

هغوي دا هم نه منې چې دوي د امریکا سره په خپل چلند کې دوه مخې دي . بلکي هغوي وایې ØŒ چې دوي د امریکایې جګړي د ملاتړ پلوي دي Ø› دا نه منې چې د یو ځبر ځواک دوښمنې خپله Ú©Ú“ÙŠ . مګر دا ددې مانا نه لري چې دوي دې د امریکا هیلې په افغانستان کې ومنې . پاکستانیان په ډانګ پېیلې  توګه د بیا بیا  لپاره Ù€ د هند د خطر په بهانه  ØŒ دلته خپلو Ú…Ù‡ بل ډول ملي ګټو ته په کتلو بوخت دي .

څرنګه چې امریکا زیاته هیله لري چې اسلامي سخت دریځې په خپله ولکه کې راولي ØŒ یو ډول نظم ټینګ Ú©Ú“ÙŠ او د خپلو سربازانو د بیرته ستنیدو لاره ګودر بیامومي ØŒ برعکس پاکستان نه غواړي پیاوړی افغان دولت  چې  په کې  د تاجکو قومې ګروپ چې له یوي خوا د هند سره عنعنوي ملګرتیا  او له بلي خوا په واک کې د برلاسي لرلو ارمانجن دي ØŒ Ù„Ú– په غوښن موقف کې ووینې .

د هند صدراعظم  Manmohan Singhد مۍ په  Û±Û³ مه کابل ته  بریالی سفر درلود . هغه  د افغانستان په پارلمان کې د هندوستان د اغیزمنې  یونیم بلیونې مرستې په اهمیت وګړیدو چې د هغې له برکته سړکونه  جوړ شوي  ØŒ  د بریښنا مزي غزول شوي  او د دواړو هېوادونو تر منځ اړیکې پالل شوي . هغه د ÛµÛ°Û° میلیونې  نوري مرستې لوز ÙˆÚ©Ú“ او د « سټراتیژیکې ملګرتیا » په را منځته کېدو یې خوشالي څرګنده Ú©Ú“Ù‡ .

یو لوړ پوړي هندي  حکومتې  چارواکې وویل : هند په افغانستان کې  « د کومې لوبي په وروستې پړاو کې نه دی » ØŒ موږ غواړو چې افغانستان یو « منځلاری » اوپه « خپلو Ù¾ÚšÙˆ ولاړ»هېواد وي .  دا ډول موقف هم د پاکستانیانو د بې باورۍ سبب شوی  . Ú©Ù‡ تیر ته ځغلند نظر واچوو څرګنده ده چې  افغانستان د خپل تاریخ په اوږدو کې د پاکستان سره په  دوښمنۍ  اخته دی Ø› په یوازي ځان یې په ملګرو ملتو کې دپاکستان د غړیتوب پر خلاف رایه ورکړه ØŒ اوس هم د پاکستان رسمې پولي په رسمیت نه پیژنې . په پاکستان کې بیلتون پالي ØŒ په تیره بیا بلوچان او همدارنګه پښتانه به زیات را فعال شي Ú©Ù‡ د Ú…Ù†Ú« د دروازي روانه جګړه یې پاي ومومي . پښتانه په پاکستان کې لوي اقلیت او په افغانستان کې لوي قومي ډیره کۍ دی . افغان حکومت هیڅکله د « ډیورنډ لیکه » چې د پښتنو قبایلو په ځمکو ایستل شوي په رسمیت  نه  ده  پیژندلي او د خپلواک  « پښتونستان »  نظریه تر اوسه د چا د مغزو څخه  نه ده وتلي .

پاکستان  له دې ویریږي چې د هند او د هغه د ټلوال په ګیره کې را ایسار نه شي .هغه  له پخوا څخه هند  د ایران او افغانستان دلاري بلوچ بیلتون غوښتونکو ته په مرسته کولو ملا متوي . د پاکستان د آي Ù€ اس Ù€ آي یو مامور یوه تیوري وریښلې ده چې په افغانستان کې د هندیانو د سړک جوړونې کار په حقیقت کې د زیات مقدار چاودیدونکو موادو د پوښولو لپاره یوه بهانه ده ØŒ تر Ú…Ùˆ له دې موادو څخه تروریستان د پاکستان په د ننه کې ګټه پورته Ú©Ú“ÙŠ ØŒ هغوي په احتمالي توګه په  Û²Û°Û°Û¸ کال کې د اسلام اباد په  Marriottهوټل کې  چاودنه دداسي فعالیتونو یو جز بولي .

پاکستان له دې کبله  د « ستراتیژیک عمق » د لټولو په موخه په افغانستان  کې د خپلي اغیزي ښندل غواړي . د ستراتیزیک عمق مانا داده چې هغوي باید په یوه ساحه کنټرول ولري تر Ú…Ùˆ هلته د هند سره د جګړي پر مهال  د خپلو مشرانو ØŒ سرتیرو او ان اټومي وسلو خوندیتوب  یقینې Ú©Ú“Ù„ÛŒ شي ØŒ او یا په ساده توګه د خپلي پولي بلی غاړي ته ډاډمن ټلوال ولري چې  په خلیج کې د هندیانو د لاسوهنې د ایسارولو مرسته ور سره ÙˆÚ©Ú“ÙŠ . بله لاره داده چې ښایې پاکستان  د یو کمزوري ØŒ ویشلي افغانستان او یا هم یو ځلي بیا Ù„Ú– تر Ù„Ú–Ù‡ په یوه برخه  د یو منونکې پښتانه استازي د واکمنۍ  د لیدو مینه ولري . همدارنګه  ځینې جنرالان بیا وایې چې دوی طالبانو ته ډیر لیوال نه دي ØŒ اوس بیا ولیدل شي چې دوي نور Ú…Ù‡ پسې لګیا دي  .

وسله بند او ډارونکی ؛
د هند په اند د پاکستان د پایښت  ویره مبالغه امیزه ده ØŒ دا ویره د خلکو د ډارولو په موخه پوځ را ولاړه Ú©Ú“ÙŠ ده . دې مطلب ته په اشاره هند وایې چې هیڅکله تیری کوونکی نه وو . ان داچې  په Û±Û¹Û·Û° کال کې له یو Ú…Ù‡ ځنډ وروسته  هند د پاکستان د دوه برخې کولو د اسانتیا په موخه لاس اوږد Ú©Ú“ÛŒ وو  . دا ځکه چې په خټیځ پاکستان  ( اوسنۍ بنګلادیش ) کې د پوځ له خوا په  ملکیانو  زړه بګنونکو تیریو ØŒ د هغوي  زورونو او د کډوالو سترو ډله ایزو بې ځایه کېدنو داسې ګامونو اوچتولو ته زمینه برابره Ú©Ú“Ù‡

هندیان وایې ØŒ د پاکستان د بې ثباتۍ ولۍ د هغوي په خپله لیونتیا کې پرتې دي . ام ØŒ جې اکبر هندي بلیغ ژورنالیست او د پاکستان په هکله  د نوي کتاب لیکوال په لنډو وایې چې پاکستان یو خطرناک ØŒ ژر ماتیدونکی اود « زهرجنې جیلې یا مربا دولت » دی . هغه په عمده ډول ØŒ پوځ  د ډیرو سرکښه تصمیمونو د نیولو په اړوند چې خپله برلاسې وساتې ملامتوي . هغه  زیاتوي « پاکستان د تضادونو په داسې یوه ټولګه کې خوېیږي چیري چې په عمده توګه دا منطقې کوي چې د بقا لپاره باید Ú©Ú“Ù‡ ÙˆÚ“Ù‡  د موسسو د اړتیاوو یرغمل وي ».

 Ø¯ پاکستانې  لیبرالانو په ګډون ډیری نور زیاتوي چې ØŒ پاکستان نه شي کولاي  ځان د هغو پوځیانو  څخه Ùˆ څنډې چې د هندوستان له لوري بیرول شوي دي . یو له دوي څخه څرګنده Ú©Ú“Ù‡ چې « موږ وسوسې او روحي رنځ نیولي یو ØŒ ویره لرو چې څرنګه د نوري نړۍ څخه ځانونه بچ Ú©Ú“Ùˆ ». د هند یو جګپوړي امنیتې مامور وویل  چې پاکستان تر اوسه د پوځ له خوا د دولت چلونې د اړتیا په Ú©Ú†Ù‡ کې دی . دا د نړۍ اووم لوي پوځ  د دولتي بودجې د شپږمې برخې شیره زبیخي او د عامو خلکو پروا نه کوي .

دا هیبت کول به کافې وي ØŒ اوس راشۍ دا وڅیړو چې  پاکستان Ú…Ù‡ ډول د خپلو اتومي وسلو د پرمختګ په لټه کې دی . دا پروګرام په Û±Û¹Û·Û± کال کې  کله چې  په سرڅوړي توګه  خټیځ پاکستان  د لاسه ووت  ØŒ رامنځته شو . یانې پاکستان  ته د هند  له لوري د ړومبنۍ  ماتې ورکونې د مهال په شااو خوا کې  د پاکستان  د بهرنیو چارو پخوانې  وزیر ذوالفقار علي بهټو په ډاګه Ú©Ú“Ù‡ :« Ú©Ù‡ چیري هندوستان بمب جوړ Ú©Ú“ÙŠ ØŒ موږ به د زرو کلونو لپاره واخه او پاڼې وخورو ØŒ ÙˆÚ–ÙŠ به پاتې شو ØŒ لیکن خپل بمب جوړولو ته به لاسبری پیدا کوو » .

پاکستان ښایې اوس د Û·Û° څخه تر Û±Û²Û° پوري اتومي وسیلې ولري ØŒ او امکان لري چې په غیر عادي حالتو کې دهغې استعمال ته زړه ÚšÙ‡ Ú©Ú“ÙŠ  . ځینې په غرب کې په دې باور دي چې  د Û±Û¹Û¹Û¹ کال  د کارګل  جګړي په نیمایې کې  پاکستان د اټومی کوپړی لرونکو مزایلو تیاري هم پیل Ú©Ú“ÙŠ وه . دا جګړه د هند پر خلاف د پاکستان له خوا پیل شوي وه او د کشمیر د پولي په هغه  برخه  یې  یرغل Ú©Ú“ÛŒ وو چې د سګنالونو په وسیله کنټرولیږي .

هیڅوک په دې کې Ø´Ú© نه لري چې د هند له لوري د اندیښنو په ګرداپ کې راګیر شوی پاکستان ډیره Ù‡Ú…Ù‡ کوي چې زیات Ú…Ù‡ په لاس راوړي . د هغه هېواد  اټومي کوپړۍ  د داخلي تصادفي احتراق سیستم  لري  ØŒ  د Û±Ûµ نه  تر Û²Û° کیلو ګرامه  زیاتو غني شوو یورانیمو څخه چې  جامده او سخته طبقه لري جوړي شوي . پاکستان په کال کې د Û±Û°Û° کیلو ګرامو په شا او خوا کې یورانیم تولیدوي او د چینایانو په مرسته  د هغې هستوي جوړښت په چټکۍ غزول کیږي . د داسې تولید د پیل کیدو له وجې د نورو وسلو نرخونه بیخې رالویدلي . پاکستانۍ هستوي فزیک پوه Pervez Hoodbhoy وړاندیز کوي چې « تاسو کولاي Ø´ÛŒ تقریبا  د Û±Û° ملیونو امریکایې ډالرو هستوي کار ولری او یا په اسلام اباد کې د ښې ښایسته لوي ماڼۍ لګښت » .

دغه نوي پراختیا ښایې د هغه بلي غاړي د دوه نوي پرمختیاوو په وړاندي یو عکس العمل وي ØŒ یانې پاکستان په معنوي لحاظ هله زیانمن شو کله چې  په  Û²Û°Û°Û¸ کال کې هند د امریکا سره د ملکې موخو لپاره د هستوي انرژۍ تړون بشپړ Ú©Ú“ . دغه تړون نه یوازي داچې امریکا او هند سره نږدي Ú©Ú“Ù„ ØŒ بلکه هند په نړیوال مارکیټ کې د یورانیمو د تر لاسه کولو لپاره لاره پیدا Ú©Ú“Ù‡ او دا ددې مانا لري چې هغه به ډیر ژر د نورو بټیو د جوړولو تکل ÙˆÚ©Ú“ÙŠ . پاکستان په وارخطایی سره انګیري چې هند به په پرله پسې توګه هر کال Û²Û¸Û° هستوي وسلي تولید Ú©Ú“ÙŠ .

بل بدلون د دوکتورینو او لیږد په هکله دی . هند له لمړي سره څخه دا موقف خپل Ú©Ú“ÛŒ چې د هستوي وسلو « لمړی استعمالونکی » به نه وي . برعکس پاکستان د کمزورو نظم منونکو ځواکونو د درلودلو له وجې دا نه مني چې د هند په وړاندي د هستوي وسلو د کارولو څخه Ú‰Ú‰Ù‡ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او اوس داسې ګامونه پورته کوي چې د « لمړي استعمال » امکان یقینې کړلاي شي . تیره میاشت  نوموړي هېواد نوی توغندی د Hatf IX په نامه Ùˆ ازمایلو ØŒ دا توغندی Û¶Û° کیلو متره واټن وهلی شي او د جګړه ایزو موخو لپاره دی . دوه توغندي د لیږدونکې وسیلي د پاسه په تیوبونو کې ÙˆÚ“Ù„ کیږي او د لنډي خبرتیا وروسته ویشتل کیږي . ددي توغندیو کوپړی ÙˆÚ“ÙŠ دي ØŒ نیمه کنټرول کیدونکې وسیلي دي د لویو ټانکونو د له منځه وړلو توان لري او د جګړي د ډګر په چار چاپیره د ورانۍ پیښولو او وړانګو اچولو محدوده ساحه لري .

پاکستانې جنرالان وایې ØŒ ښایې د هند د Cold Start دوکتورینو څخه  چې په Û²Û°Û°Û´ کال کې مطرح  شوي  ددوي تاکتیکې وسلي خطر ومومي ØŒ دا دوکتورین د پاکستان په وړاندي یو بشپړ جزا ورکوونکی غیر طبیعې حالت را منځته کوي . د تاکتیکې هستوي وسلو بې اغیزي کیدل پاکستان د بې ثباتۍ د ټکانونو سره مخ کوي . تیري هڅې ټولي ددې لپاره وي چې کتونکي  ډاډ من شي چې اټومي وسلي د تروریستانو او د پوځ  د بې لاري افسرانو په لاس ورنه شي ØŒ اټومي کوپړۍ او د لیږد سیستمونه باید ځانګړي ځاي کې خوندي شي او هغه باید په اسانۍ ونه کارول شي ØŒ د هغو څخه کار اخستل باید د ملي دفاع د قوماندانۍ د واک لرونکو  ( د نظر یووالي ) ټه اړتیا ولري ØŒ ډا ډول قوماندانې باید د بیلا بیلو وزیرانو ØŒ د دري واړو واحدونو د مشرانو څخه چې لمړی وزیر یې  په سر کې وي جوړه وي .

د جګړي ډګرونو ته د تاکتیکې هستوي وسلو نږدی تعبیه کول نوي زیانونه زیږولی شي . د قوماندي او کنټرول تړونونه باید نرم او استازیتوب کوونکې وي . Ú©Ù‡ چیري د هند د غیر مترقبه  یرغل په وړاندي د جګړي د ډګر افسران مخامخ شي ØŒ دوي بیله دي چې خپلي اټومي وسلي یا له لاسه ورکړي او یا یې وکاروي بله لاره نه لري ØŒ پر پوله ناڅاپې یرغل باید د ډیري غټې او مرګونې پیښې په توګه Ùˆ ارزول شي .

د ډزو پر ځاي خبري کول ؛
په پوله باندي د ستونزي شتوالی تیوریکې مشکل نه دی Ø› دا یو عمومي ځاي دی . په دې نږدي وختونو کې د کشمیر په برخه کې د هند او پاکستان  په پوله د ډزو له کبله یو هندي سرباز Ù…Ú“ شو . داځلي دا عمل ډیر ونه ارزول شو ځکه چې هند او پاکستان  دواړه د دیپلوماتیکو Ù‡Ú…Ùˆ په منځ کې قرار لري . لیکن د هند لمړي وزیر  Mr Singhخپل امنیتې مسول ته د مسالي د څیړلو لازمه لارښوونه Ú©Ú“ÙŠ .

په هند کې ځینې کسان Ù‡Ú…Ù‡ کوي چې د پاکستان سره کړکیچ Ù„Ú– شي . مستر سینګ  د هند په هغه برخه کې نړۍ ته سترګې خلاصې Ú©Ú“ÙŠ چې اوس د پاکستان په قلمرو کې راځې ØŒ هغه غواړي چې دا ستونزه لیري شي ( دده په حکومت کې یو شمیر او یو Ù„Ú“ ناري وهونکي اپوزیشن  ګوندونه  مخالفت کوي ) . هغه  سږ کال « د کرکیټ دیپلوماسي »  په کار واچوله او خپل سیا Ù„ یوسف رضا ګیلانې ته یې بلنه ورکړه چې په نړیوال کرکیټ Ú©Ù¾ کې د هند او پاکستان لوبه وګوري . هغه  د سوداګرۍ ØŒ اوبو او تروریسم ضد مسالو په هکله دوه اړخیزه خبري اتري Ù‡Ú…ÙˆÛŒ ØŒ ښایې دا خبري د Ú…Ùˆ میاشتو په دننه کې د بهرنیو چارو د وزیرانو په Ú©Ú†Ù‡ وشي

 Ø¯ پاکستان په ملکې خوا کې هم داسې مینه تر سترګو کیږي چې خبري دې وشي . د کشمیر لورته دا Ú…Ùˆ میاشتې کراري مالومیږي ØŒ ښایې دا موسمې وي . نواز شریف چې د مخالف ګوند مشر دی په  Û±Û¹Û¹Û¹ کال لمړی وزیر وو ØŒ هغه دې ته نږدي شوی وو چې د هند سره د سولي موافقه  ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او د مۍ په  Û±Û¶ مه یې زړورتوب ÙˆÚ©Ú“ او ویې ویل ØŒ پاکستان هلته وده کولاي شي چې د « لوي دوښمن» په نامه د هند د ډارولو څخه Ú‰Ú‰Ù‡ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ . په جنجالي توګه یې د پوځ په بودجه کې د کمښت راوستلو  اعلان ÙˆÚ©Ú“ .

بد ګومانه ټالۍ خوړونکی جنرال کیاني په دې وروستیو کې په اسلام اباد کې یوه دیپلومات ته ویلي وه ، ما د هند سره د سولي د هڅو ملاتړ کړی . اما په حقیقت کې هغه په دې هکله ډیر لږ څه کړي . پوځ لږ تر لږه ددې سره مینه لري چې د هند د ګواښ معما ژوندۍ وساتې او په دې توګه څپل امتیاز او پړ سیدلي بودجه خوندي کړي .

په ځانګړي توګه دیر شیان خواشینونکې دي . خبري کول  ØŒ یوازي موافقه ښودل ښایې په ساده ډول تروریستان بلي بیرحمۍ  کولو ته وهڅوي . په امریکا کې د پاکستان پخوانۍ سفیر جنرال محمود علي دورانۍ چې د سولي د خبرو ملاتړ کوي  داسې احساسوي چې پوځې بې امنیتې ډیره غټه ستونزه ده . هغه زیاتوي  « زه فکر نه کوم چې موږ الوزو . امنیتې  اجزاوي  په نظر کې ډیر  بې زړه توب   کوي . دوي فکر کوي چې هند به هیڅکله پاکستان ونه منې ØŒ Ú©Ù‡ Ù„Ú– چانس برابر شي هند به هغه را وپرزوي » .