سنډې ټایمز: د امریکا درې ټرېلیوني جګړه

ژباړه : ډاکټر نجیب الله بارکزی

لیکونکی او څیړونکی: Joseph Stieglitz & Linda Bilmes

د بوش اداره د جګړی د ګتو او لګښتونو په هکله خطا وتلی وو. جورج بوش او د هغه سلاکارانو د یوی ګړندی او کم لګښتی جګړی په تمه وه. مګر موږ داسی یو ګران او پر لګښته جګړه تجربه کړه چی څوک تصور هم نشی کولای.

د جګړی مستقیم نظامی لګښت Ú†ÛŒ حتی د جګړی اوږدمحاله مصارف Ù„Ú©Ù‡ د جګرییړ ټپیانو درملنه او مراقبت هم Ù¾Ú©ÚšÛŒ شامل ندی،  اوس لا د ویټـــــــنام د Û±Û² کلنی جګړی د لګښتونو څخه اوښتی دی، او د کوریا د جګړی د دوه برابرو څخه هم ډیر شوی دی.

د یوه عادلانه سناریو د طرحی  پر بنسټ، دغه مصارف د لمړی خلیج جګړی لس برابره او نږدی Û³ÛµÙª د ویټنام د جګړی څخه ډیر دی. او دلمړی نړیوالی جګړی دوه برابره دی.  زموږ په تاریخ Ú©ÛŒ ترټولو ګرانه جګړه دویمه نړیواله جګړه وه  Ú†ÛŒ Ù¾Ú©ÚšÛŒ Û±Û¶.Û³ ملیونه عسکرو د څلورو کلونو لپاره د جرمنی او د جاپان په مقابل Ú©ÛŒ جنګیدل.  مصارف یی Ú†ÛŒ د Û²Û°Û°Û· کال د انفلاسیون په پام سره،  Ûµ تریلیونه ( Ûµ ملیون ملیون) جوړوی. په هغه وخت Ú©ÛŒ مصارف پر هر یو عسکر باندی د Û²Û°Û°Û·Ù… ډالرو په ارزښت Û±Û°Û° زره امریکایی ډآلره وو، د عراق په جګړه Ú©ÛŒ دغه رقم Û´Û°Û° زره امریکایی ډالره دی.

د امریکی اکثریت وګړی دغه مصارف تر اوسه ندی احساس کړی. د وینی بیه د داوطلبو او قراردادی سربازانو لخوا ورکول کیږی. د هیواد خزانه د یوی خوا د پور په پیسو تآمینــــــږی او د بلی خوا پر مالدارو او سرمایه دارو خلکو باندی هیڅ مالیات ندی زیات شوی، برعکس مالیات نور هم کم شوی دی.

جګړییز مصارف یو واقعیت دی، حتی که نوی نسل ته هم انتقال سی...

د جګړی په درشل Ú©ÛŒ د جګرییز لګښتونوپه اړه ډیری خبری اتری وشوی. «‎لار لندسی» د بوش اقتصادی سلاکار او د اقتصادی شورا مشره وړاندیز ÙˆÚ©Ú“ Ú†ÛŒ د دغی جګړی مصارف کیدلای Ø´ÛŒ تر Û²Û°Û° ملیاردو ډالرو پوری ورسیږی، مګر دا تخمین د «دونالد رامسفیلد» د امریکای د دفاع وزیر لخوا رد شو. مرستیال یی «پاول ولفویتـــــــز» وړاندیز ÙˆÚ©Ú“ Ú†ÛŒ د بیا جوړونی چاری د جنګ په ختمیدو سره د نفتو د عوایدو په زیاتوالی سره تآمینیدلای Ø´ÛŒ.  « میش ډانیل» د بودجی او اداری دفتر ریاست او ښاغلی « رامسفیلد» د عراق مصارف یی ÛµÛ° تر۶۰ ملیاردو ډالرو پوری تخمین Ú©Ú“Ù„. د دوی په عقیده د دغو لګښتونو یوه برخه د نورو هیوادونو لخوا ورکول کیږی.  د Û²Û°Û°Û·Ù… کال د ډالر په حساب ÛµÛ· تر Û¶Û¹ ملیاردو ډالرو پوری تخمین شوی وو.

ټوله اداره داسی ښودله Ú†ÛŒ په دی جنګ Ú©ÛŒ به مصارف ډیر Ù„Ú– ÙˆÛŒ. حتی «لاندسی» د دی خبری په ویلو سره ښودل Ú†ÛŒ د په دی جنګ Ú©ÛŒ د کامیابی په صورت Ú©ÛŒ د اقتصادی پلوه د امریکی په ګټه دی.  « لاندسی» سوابقو ته په پاملرنی سره د جګړییز لګښتونو دواړه اړخونه، یعنی خپله د جګړی مصارف او اقتصادی مستقبل ته یی اهمیت نه وو ورکړی.

اوس داسی فرض Ú©Ú“Ùˆ Ú†ÛŒ کانګرس هغه پاتی احتیاطی Û²Û°Û° ملیاردو ډالرو غوښتنه هم د  Û²Û°Û°Û¸ مالی کال لپاره تصویب کړی، او Ù„Ú©Ù‡ څرنګه Ú†ÛŒ Û¸Û´Ûµ ملیارده ډالره یی د جنګی، عملیاتی، سفارت، بیا رغاونی، د امریکایی بیزونو دپیاوړتیا او د افغانستان او عراق د خارجی مرستو د لګښتونو لپاره ځانګړی Ú©Ú“ÛŒ دی.

په پنځم کال Ú©ÛŒ د جګړی مستقیم مصارف ( هغه مصارف Ú†ÛŒ صرف په نظامی عملیاتونو Ú©ÛŒ کیږی)  د میاشتی تر Û±Û².Ûµ ملیاردو ډالریواځی عراق لپاره په Û²Û°Û°Û¸Ù… کال Ú©ÛŒ. او  د Û´.Û´ ملیارده د میاشتی په Û²Û°Û°Û³Ù… Ú©ÛŒ پوره زیاتوالی ښیی، او د افغانستان سره یی مصارف Û±Û¶ ملیارده په میاشت Ú©ÛŒ رسیږی Ú†ÛŒ د ملګرو ملتونو کلنی بودجی یا د امریکی د Û±Û³ ایالتونو سره برابر دی.  سربیره پردی Ú†ÛŒ د پنتاګون عادی مصارف Ú†ÛŒ ÛµÛ°Û° ملیارده ډالره دی په دی Ú©ÛŒ شامل ندی. او همدا ډول په  دغه لګښتونو Ú©ÛŒ نور مخفی مصارف  Ù„Ú©Ù‡ استخباراتی مصارف او مختلطه بودجه د نورو ادارو سره ندی شامل. 

ځکه مصارف ډیردی او اداره هغه نه محاسبه Ú©ÙˆÛŒ. جګرییز مصارف د هغه تخمین Ú†ÛŒ دولتی مامورین Ú©Ú“ÛŒ وو، ډیر لوړ دی.  د بیلګی په توګه حکومت همیشه داسی ښیی Ù„Ú©Ù‡ Ú†ÛŒ د یو سرباز ژوند هیڅ ارزښت او قیمت Ùˆ نلری .  مګر د ارزښت په بنسټ دغه بی ارزښت ژوند د پنتــــــــا ګون په کتابونو Ú©ÛŒ ÛµÛ°Û° زره ډالره هر سرباز قیمت لری.  دا هغه قیمت دی Ú†ÛŒ د بیمه لخوا د Ù…Ú“ÛŒ وارثینو ته د ژوند په بدل Ú©ÛŒ ورکول کیږی. د جګړی د شروع څخه دغه قیمت ډیر شوی دی او Û±Û²Û²Û´Û° ډالرو څخه Û±Û°Û° زرو ډالرو ګټه پس له مرګه او د Û²ÛµÛ° زرو ډالرو څخه Û´Û°Û° زرو ډالرو د ژوند د بیمی قیمت رسیدلی دی. حتی دغه قیمت هم د هغه قیمت Ú†ÛŒ د یوی عادی ترافیکی پیښی په اثر خپل ژوند دلاسه ورکوی یوه Ú©ÙˆÚ†Ù†ÛŒ برخه جوړوی.  د روغتیا او تحفظ په ډګر Ú©ÛŒ د یو ځوان ارزښت د هغه د راتلونکی عوایدو پر بنسټ د امریکی د حکومت په نزد Ú©ÛŒ تر Û· ملیونو ډالرو هم اوړی. او Ú©Ù‡ دغه رقم په پام Ú©ÛŒ ونیسو د Û´Û°Û°Û° امریکایی عسکرو قیمت Ú†ÛŒ په عراق ÙˆÚ˜Ù„ سوی دی، Û²Û¸ ملیارده ډالره جوړوی.  مخارج د ټولنی لپاره ترهفه بودجی Ú†ÛŒ حکومت ښکاره کوی، ډیر زیات دی. د مخفی لګښتونو یوه بله بیګه داده Ú†ÛŒ باید موږ د نظامی تلفاتو مصارف باندی پوه شو. د دفاع وزارت آمار یواځی هغه تلفات ښیی Ú†ÛŒ په مستقیم جنګ Ú©ÛŒ ÙˆÚ˜Ù„ کیږی. Ú©Ù‡ یو سرباز د شپی لخوا د موټر د ټکر په سبب ÙˆÚ˜Ù„ اویا ټپی کیږی، دا په جنګی تلفاتو Ú©ÛŒ نه شمیرل کیږی، په داسی حال Ú©ÛŒ Ú†ÛŒ دوی د خپل امنیت د ساتلو په خاطر د ورځی سفر نه Ú©ÙˆÛŒ.

په حقیقت Ú©Ù‡ پنټــــــــــاګون دوه ډوله کتابونه در ریکارد لپاره د ځان سره لری، یو یی د هغه تلفاتو او لګښتونو لپاره دی Ú†ÛŒ در رسنیو لخوا نشر او د خلکو غوږو ته ورسول شی، او دویم کتاب یی د آزادی اکت د معلوماتو ترلاسه کولو په ذریعه دی Ú†ÛŒ په هغه Ú©ÛŒ د ټپی او ناروغو سربازانو کره شمیره دوه برابره ښیی.  بعضی خلک شاید ادعا ÙˆÚ©Ú“ÛŒ Ú†ÛŒ عادی ټپیان او ناروغان Ú©Ù‡ چیری په عراق Ú©ÛŒ هم نه وای، بیا هم موجود وای. مګر هغه دقیقه تحقیقات او څیړنی Ú†ÛŒ موږ Ú©Ú“ÛŒ دی، ویلای شو Ú†ÛŒ اکثریت تپیان او ناروغان د عراق او افغانستان د جنګ په ارتباط دی.

د اضطراری او غیر عادی بودجی د تصویب او د ریکارد مختلف کتابونه، د جنګ د تعقیب لازمی منابع ته Ú©Ù… ارزښت ورکول، موږ Ú©ÙˆÚšÚš Ú©Ú“ÛŒ دی Ú†ÛŒ پوه شو Ú†ÛŒ مو Ú…Ùˆ لګښت Ú©Ú“ÛŒ دی، او Ú…Ùˆ باید په تخمینی توګه تر پایه ولګول شی؟ هغه رقم ته Ú†ÛŒ موږ رسیدلی یو عبارت دی له Û³ تریلیونه ډالره او زموږ حساب د محافظه کارانه محاسبی پر بنست شوی دی، پوهیدل یی آسانه دی او کله کله یو Ú…Ù‡ مغلق معلومیږی او Û³ تریلیونه  یو سلیم قضاوت ښيی، او حتی د Ú©Ù… محاسبه کولو خطا هم Ù¾Ú©ÚšÙŠ ممکن دی.  باید وویل Ø´ÛŒ Ú†ÛŒ دا یواځی د امریکی مصارف دی او نورو هیوادونو هم په پراخه توګه لګښت Ú©Ú“ÛŒ دی Ú†ÛŒ په دی Ú©ÛŒ شامل ندی.

د لمړی سره انګلستان په جګړه Ú©ÛŒ یو مهمه استراتیژیکه ØŒ سیاسی او نظامی رول درلودل. انګلستان په عراق Ú©ÛŒ Û´Û¶Û°Û°Û° عسکر یعنی د ټولټال بهرنی سرتیرو Û±Û°Ùª درلودل. دا به د تعجب ځآی نه ÙˆÛŒ Ú†ÛŒ انګلستان د امریکی په څیر د عینی تجربی سره مخامخ ÙˆÛŒ. د تلفاتو زیاتوالی، د عملیاتی لګښتونو زیاتوالی، د روڼتیا نشتوالی په لګښتونو کی، پاشلی نظامی منابع او د مجربو نظامی ناروغانو او ټپیانو د درملنی په برخه Ú©ÛŒ نه پاملرنه  او داسی نور رسوایی...

د جګړی د پیل څخه مخکی «ګوردرن براون)‎» د جګړی مصارف یی یو ملیارد پوند تخمین کړی وو، د ۲۰۰۷م به پای کی د انګلستان مستقیم جنګی مصارف په عراق او افغانستان کی تر ۷ ملیارده پونده واوښتل ( ۷۶٪ یی په عراق کی). دغه مصارف د خاصی مرستندوی ذخیری او د دفاع وزارت د اظافی مصرفونو د کوډ څخه شوی دی.

 Ù…رستندوی یا Ú©Ù…Ú©ÛŒ ذخیره عبارت دی له هغه خاصی بودجی Ú†ÛŒ د دفاع وزارت مربوط دی Ú†ÛŒ د ضرورت پروخت د پارلمان د تصویب څخه پرته دوزارت دفاع په وسیله ولګول Ø´ÛŒ نو ځکه د لګښتونو په هکله یی روڼتیا موجود نده او ملت یی په هکله نه پوهیږی.

تولنیز مصارف په انګلستان کی د امریکی په څیر دی، د هغو کورنیو لپاره چی د دنډی لاس اخلی ترڅو خپل د کورنی غړی چی تپیان شوی دی، پرستاری وکړی. په زرهاو جنګی ناروغان او معیوبین موجود دی.

فرضا Ú©Ù‡ په روان کال Ú©ÛŒ انګریزی عسکر په عراق Û²ÛµÛ°Û° تنو ته Ú©Ù… شی، او تر Û²Û°Û±Û°Ù… کال پوری دوام وکړی، او موږ توقع کوو Ú†ÛŒ به افغانستان Ú©ÛŒ یو Ú…Ù‡ زیاتوالی راشی، یعنی د Û·Û°Û°Û° څخه Û¸Û°Û°Û° ته لوړ شی،  او دریو کلونو لپاره ثابته پاته Ø´ÛŒ.  د دفاع د مشترکی کمیتی په دی ورستیو Ú©ÛŒ ویلی دی Ú†ÛŒ سربیره پردی Ú†ÛŒ د عسکرو تعداد Ú©Ù… هم شی، مصارف په عراق Ú©ÛŒ Û²Ùª زیاتوالی مومی، او په افغانستان مصارف Û³Û¹Ùª زیاتوالی مومی.

که شرایط به همدی ډول وی، هغه مصارف چی موږ تخمین کړی دی تر اصله به لږ وی. زموږ د فرضیاتو په بنسټ د انګلیسی پوځیانو مصارف په ۲۰۱۰م کال د ۱۸ ملیاردو پونده، او که عامه مصارف هم پکښی شامل شی نو بیا به ۲۰ ملیارده انګلسی پونده شی.