عبدالرØمان بابا د مهمندو د بهادر په کلي Ú©ÙŠ په ١٠٤٢ هجري کال Ú©ÙŠ زيږيدلى دى، پلا ريي عبدالستار خان نوميده. خپل د هغه وخت ديني تعليمات پخپل ولس Ú©ÙŠ سرته رسولي دي. رØمان بابا په کال ١١١٨ هجري Ú©ÙŠ ÙˆÙات او د پيښور په ښار Ú©ÙŠ خاورو ته سپارل شويدى.
صوÙÙŠ عبدالرØمان Ù„Ú©Ù‡ د Ù†Ú“Û Ø¯ نورو لويو شخصيتونو او شاعرانو په څير په Ù†Ú“Û ÙˆØ§Ù„ ډګر Ú©ÙŠ خاص Úاي لري په تقوا او زهد Ú©ÙŠ Ù„Ú©Ù‡ د Øکيم سناي غزنوي او ØاÙظ شيرازي او سعدي غوندي مقام لري. ده پخپلو اشعارو Ú©ÙŠ د زهدو تقوي او بشري ÚšÙŠÚ«Ú¼Ùˆ په هکله بشر ته لار ښوونه Ú©Ú“ÙŠ او دايي بيان کړيدي Ú†Ù‡ د شر څخه د نجات لاره کومه ده او د Ùساد اود خلکو د ازارولو سزا Ú…Ù‡ ده. د بابا اشعار پند Ø¯Û Ù†ØµÙŠØت Ø¯Û Ø§Ùˆ د خلاصون لاره ده.
بابا د جهان دخالق د خلقت په هکله په خپله صوÙيانه کلام Ú©ÙŠ داسي وايي;
په نامه د هغه خداي مي دا بيان دى
Ú†Ù‡ يو نوم يي په نومونو Ú©ÙŠ سبØان دى
هم بادشاه Ø¯Û Ø¯ جمله وو بادشا هانو
هم د هر يوه سلطان په سر سلطان دى
هغه کار چه و هر چا وته مشکل وي
هغه کار واړه و ده وته اسا ن دى
Ú…ÙˆÚ© شي رزق Ùˆ هر مخلوق ته رسولÛ
Ø¯Û Ø¯ هر يوه مخلوق روزي رسان دى
هره ونه په قيام ورته ولاړ ه
هر ګياه يي په ØªØ³Ø¨ÙŠØ Ø³Ø±Ù‡ ز با Ù† دى
نه يي زيان نه يي زوال نه يي نقصان شته
Ø¯Û Ø¨ÙŠ زيانه بي زواله بي نقصان دى
له هزارو صÙتو نو باور ÙˆÚ©Ú“ Ù‡
Ú†Ù‡ يي Ú©Ú“ÙŠ نيم صÙت عبد الرØمان دى
رØمان بابا عاشق و، د هغه عشق مجازي نه وو Ø¯Û Ø¯ خداي د نور په عشق Ú©ÙŠ سر ګردان Ùˆ Ù„Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ وايي:
هر زيارت لره Ú†Ù‡ ÚÙ… مراد مي ته يي
زه زاير د بتخاني او Øرم نه يم
په بل Úاي Ú©ÙŠ وايي:
Ú†Ù‡ په يار پسي تر Úان تر جهان تير شي
په رØمان زمونږه هسي اعتقاد دى
چه دا نور شاعران کاند ي هسي نه کا
رØمان Ú©Ú“ÙŠ نوي نوي اجتها د دى
رØمان بابا د خداي نور ته د رسيدو په خاطر په دينا Ú©ÙŠ د ÚšÙˆ کارو نو په انجام توصيه کوي او هغه Ú…ÙˆÚ© Ú†Ù‡ مردم ازاري کوي هغوي ته د ÚšÙˆ اعمالو نصيØت کوي:
کميني يو نادر کار دى Ú†Ù‡ کما Ù„ Úني اظها ر دى
چه اظهار يي کميني کړه په دانه کي پټ خروار دى
Ùقيران د Úان اظهارکا شا Ù‡ د خلکو تاوان دار دى
د ټولينيزو اصلاØا تو په باره داسي اظها ر عقيده کوي او وايي Ú†Ù‡ Ú©Ù‡ هر Ú…ÙˆÚ© Úان Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ú©Ú“ÙŠ د وعظ او نصيØت ضرورت به نه وي:
ته خطبه په منبر څه لولي خطيبه
قدم کيږده په Úا Ù† باندي منبر دا دى
د کعبي سÙر اسان Ø¯Û Ù…Ø±Ø¯ هاله يي
Ú†Ù‡ له Úانه سÙر ÙˆÚ©Ú“ÙŠ سÙر دا دى
دا هنر نه دي چه خاوري څوک سره زرکا
Ú†Ù‡ زر خاوري کا رØمانه هنر دا دى
رØمان بابا د کار او زØمت قدرداني کوي او داسي وايي:
Ù„Ú– راØت په ډير زØمت باندي مونده شي
ددي دهر خس Øرام شه Ú©Ù‡ وړيا دى
Ú†Ù‡ مولا ورسره مل نه وي رØمانه
که لښکري ور سره وي يک تنها دى
په بل Úاي Ú©ÙŠ دزيار او زØمت په هکله وايي:
عا شقي د خپل نغري په غا ړه نه شي
Ú…Ùˆ د يار پسي وانه خلي Úلي Úولي
رØمان بابا د Ùساد کارانو او Ù…Ùسيدونو په باره Ú©ÙŠ داسي وايي:
ورک شه ورک شه بد کرداره بد سړÛ
که دي ورور وي که عزيز وي که پره دى
تر هغه لا بيګا نه نيکو کار ښه دى
چه بد کار شي د چا زوي د چا لمسى
Øرام خور د مخنثو په Øساب د Û
که په توره يا په تيغ وي ميړنى
Ù…ÙŠÚ“Ù†Û ÙˆÙŠÙ„ÙŠ بويه Ùˆ هغه ته
چه بي وجهي ازار نه کا ندي يو شى
رØمان بابا د ظالم او ظلم او استبداد په هکله داسي وايي:
د هغي بنا Ú†Ù‡ نوم Ù…Øنت اباد وي
ترو خاطر به په کي څنګه د چا ښادوي
په خواړه او په څښه کله وينه نيسي
هر مرغه Ú†Ù‡ په Ù‚Ùس Ú©ÙŠ د صياد وي
پاي بستو لره هر چيري زندان وي
هغه هر چيري ازاد وي چه ازاد وي
ډير ياران ورڅخه بيل شو هيڅ ګرم نه دÛ
Ú©Ù‡ رØمان له جدايي نه په Ùر يا د وي
عبدالرØمان بابا د مستبدو، ظالمو او دکتارانو د ظلم د لاسه هم شکايت کوي او وايي:
په سبب د ظالمانو Øاکمانو
کور او ګور او پيښور دري واړه يو دي
په دکان د نا بينا و جوهريانو
خر مهره لا ل و ګو هر دري واړه يو دي
چه دي نه په کي يو يار او نه اشنا وي
هغه ښارو بØرو بر دري واړه يو د ÙŠ
غزا وشوه Ú©Ù‡ Úان ستايي Ùˆ رØمان ته
بي هنر او ګاو او خر دري واړه يو دي
صو ÙÙŠ رØمان بابا بيا د بدو خلکو او رشوتخورو د Ùساد په هکله وايي:
دنيا بده د هغو ده چه يي کسب وي ريا
يا يي کسب د ريا وي يا يي وګټي په غلا
يا يي ټوله کړي په ظلم يا د خمرو په سودا
يا نا ØÙ‚ خونونه کا ندي يا ما لونه خوري دچا
ØÙ‚ باطل کا باطل ØÙ‚ کا په سبب د رو رويا
د يوي ګيډي له پاره هزار خوني کا بيد يا
هميشه يي له ستمه خلقه وي په غو غا
ګوش و هوش يي هر ګز نه وي د مظلومو په ژړا
د Ùر عون په څير ناست وي بي پروا او کبريا
بت خاني وته يي مخ وي و مسجد و ته يي شا
Ùˆ رØمان ته يي پيښه مه Ú©Ú“ÙŠ خدايه هسي رنګ بلا
رØمان بابا دهرچا د کار او عمل او د پوهي په باره Ú©ÙŠ وايي Ú†Ù‡ هر Ú…ÙˆÚ© بايد پخپل Úان او خپله پوهه متکي وي او د پلار، مور نيا په اÙتخاراتو د تل لپاره اتکا ونه لري نو وايي:
هغه ناوي چه پخپله ښايسته نه وي
څوک به يي څه کاندي ښايست د مور انا
په عمل د نيکو بدو Ùهم ÙˆÚ©Ú“Ù‡
Ú†Ù‡ په Ø¯Û Ú©ÙŠ دي بهبود Ø¯Û Ú©Ù‡ په دا
سر دننه په ګريوان کړه سترګي روڼي
ډير په پورته پورته مه ÚÙ‡ سر هو ا
رØمان بابا د علم او عالم د اهميت په برخه Ú©ÙŠ وايي:
عالمان دي روښنا يي ددي دنيا
عالمان دي د تمام جهان پيشوا
په مجلس د علمانو به سره زر شي
Ú©Ù‡ Ú…ÙˆÚ© Ú©Ø§Ú¼Û ÙˆÙŠ Ú©Ù‡ لوټه د سا را
زه رØمان Øلقه بګوش د هر عالم يم
Ú©Ù‡ عا لي Ø¯Û Ú©Ù‡ اوسط دي Ú©Ù‡ ادني
صوÙÙŠ عبدالرØمان بابا د ننګ او غيرت سخت طرÙدار دى او په Ø¯Û Ù…ÙˆØ±Ø¯ Ú©ÙŠ داسي وايي:
زغره واغونده ملا وتړه په ننګ
پس له دغه معرکه کوه د جنګ
و بي ننګ وته د ننګ خبري مه کړه
يا Úا Ù† ÙˆÚ«Ú¼Ù‡ پخپلو وينو رنګ
Ù†Ù†Ú«ÙŠØ§Ù„Û Ú†Ù‡ يوÚÙ„ مخ په هغه لور کا
نور هيڅ نه ويني Ú©ÙˆÙ‡Û ÙˆÙŠ Ú©Ù‡ Ú«Ú“Ù†Ú«
هغه ښهرو جوهري لره زندان وي
چه يکسان وي په کي لال او مردار سنګ
رØمان بابا تل د خپل چاپيريال په Ùکر Ú©ÙŠ Ùˆ او خپله ژبه پښتو يي هم هيڅکله له نظره نده ليري Ú©Ú“ÙŠ نو Ø¯Û Ù¾Ø®Ù¾Ù„Ù‡ Ù¾ÚšØªÙˆÙ†ÙˆÙ„Û Úان امير بولي Ù„Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ وايي:
Ú©Ù‡ مي Ú…ÙˆÚ© په ÙÙ‚ÙŠØ±Û Ø´Ù…ÙŠØ±ÙŠ Ùقير يم
Ú©Ù‡ مي Ú…ÙˆÚ© په Ø§Ù…ÙŠØ±Û Ø´Ù…ÙŠØ±ÙŠ اميريم
هم پند اخلم هم پند وايمه هر چا ته
زه د Úينو يم مريد د Úينو پير يم
خوشالان او دولتان مي غلامان دي
زه رØمان په پښتو ژبه عالم ګير يم
رØمان بابا کله کله د خپلو همسا يه ګانو او ګاونډيو په هکله په خپلو اشعارو Ú©ÙŠ د زړه خواله کړيده او خپل موق٠يي ښکاره کړيدي Ù„Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ وايي :
Ù„Ú– تÙاوت نه Ø¯Û Ø¯ Ø±Ù†Ø¯Û Ø¯ زاهدÛ
چيرته Úلمي نجونه چيرته کونډي يتيمان
نه شي د ملنګو د خانا نو سره کلي
چيرته عزيز خان چيرته ملنګ عبدالرØمان
رØمان بابا Ù„Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ د صوÙÙŠ لقب يي Ø§Ø®ÙŠØ³ØªÛ Ø¯Û ÙŠÙˆ بي ازاره انسان و، او خپله دغه بي ازاري پدي شعرکي داسي څرګندوي:
دلته دم او قدم دواړه په Øساب دي
پل غلط له لاري مه ږده بي Øسابه
ته دا خپل نيک و بد وتله په تله
Ú†Ù‡ ثواب Ø¯Û Ú…Ùˆ ØªÙŠØ±Û Ú©Ø§ له عذابه
په ازار د چا راضي مه شه رØمانه
Ú©Ù‡ Ø®Ù„Ø§ØµÛ Ù¾Ù‡ قيامت غواړي له عذابه
رØمان بابا خپله قبيله د پښتو ژبي د يوي بلي وتلي قبيلي د شاعر سره پرتله Ú©Ú“ÙŠ هم ده نو د هغي په بار Ú©ÙŠ داسي اظهاري نظر کوي:
يو خوشال يو کم سل خټک نور په طبيعت کي
Úار شه د رØمان سړ بني له يوه Ùرده
رØمان بابا دريا او ريا کارانو څخه بد ÙˆÚ“ÙŠ او دوي ته داسي خطاب کوي او وايي:
د ريا خرقه خداي نه کړه ور په غاړي
رØمان Ú©ÙˆÚ– Ù¾Ù¼Ú©Û ØªÚ“Ù„ÙŠ قلندر دÛ
د رØمان بابا هر Ùرد پند دى، نصيØت دى اود ژوند لار ښوونه ده. Ø±ÙˆØ Ø¯Û Ø®Ùˆ شاله وي، Ø¯Û Ø¯ پښتنو په زړه Ú©ÙŠ هميشه Úاي لري.
