د نړۍ واکمن به څوک سي ؟ ( تحلیلي لیکنه ، لومړۍ برخه )

      د اسلام د سپېځلي دین په رڼا Ú©ÙŠ د دُنیا او مافیها قادر مطلق ځواک د الله پاک په لاس دي . دا Ú†ÙŠ موږ پدې Ú©ÙŠ د Ø´Ú© ځای نه وینو ØŒ ځکه یې نو په اړه د بحث اړتیا هم نه سته .
     زما موخه دلته زموږ د ځمکي په خاورینه کره Ú©ÙŠ د مطلق قادر خدای مخلوقات او په ځانګړی ډول ددې ځمکي پر مخ په بیلابیلو هیوادونو باندي وېشل سوې انساني ټولنه ده . خدای بخښلي اکاډیمیسن محمد انور نومیالي په حق سره د ځمکي دغي کرې ته د « انسانستان » نوم ټاکلی وو Ú†ÙŠ دا دده د بیشمیره ادبي او ټولنیزو ابتکارونو یوه ستره بیلګه هم ګڼلای سو .
      د بشر په تاریخ Ú©ÙŠ پر دغه انسانستان باندي بیلابیلو زبرځواکونو د واکمنۍ خیالونه درلودلي او ځینو خو لا د انسانستان پر لویو برخو باندي د واکمني نیلی ځغلولی ØŒ د وینو ویالې یې بیولي او ډیر Ú…Ù‡ یې تر لاسه Ú©Ú“ÛŒ هم دي . د رومیانو امپراتوري ØŒ د داریوش او کوروش امپراتوري ØŒ د مقدوني سکندر امپراتوري ØŒ د مغولي چنګیز امپراتوري ØŒ عثماني امپراتوري ØŒ د برټانیا امپراتوري او په بیلابیلو Ú©Ú†Ùˆ نوري امپراتوري دا ټولي هغه واکمنۍ دي Ú†ÙŠ د وینو په ویالو خړوبي سویدي .
      د نړۍ په معاصر تاریخ Ú©ÙŠ د روسانو او انګریزیانو امپراتوریو د پام ÙˆÚ“ رول درلود . د لومړی نړیوالي جګړې  دپای په درشل ( Û±Û¹Û±Û· ) په روسیه Ú©ÙŠ د اکتوبر د بلشویکي انقلاب او ور سره جوخت د شاه امان الله په مشرۍ د افغانستان د استقلال په تر لاسه کولو سره د برتانیوي امپراتورۍ ریښی په وچیدو سوې او تر دویمي نړیوالي جګړي وروسته ( Û±Û¹Û´Ûµ ) دا امپرتوری په بشپړه توګه له منځه ولاړه .
     د امریکا په مشرۍ د ناټو د پکت په زورور کیدو او د شوروي اتحاد په مشرۍ د وارسا د پکت په منځته راتلو سره نړیوالو امپراتوریو بله بڼه واخیسته او د دوو مختلفو ټولنیزوـ سیاسی سیسټمونو سره نړۍ پر دوو قطبونو ( بلاکونو ) وویشل سوه . په Û±Û¹Û¸Û¸ کال  په افغانستان Ú©ÙŠ د شوروی سره اردو تر ماتي خوړلو وروسته په سوسیالیستي بلاک Ú©ÙŠ د وارسا د پکت ریښې په وچیدو سوي او په Û±Û¹Û¹Û² کال دبرلین دیوال په نړیدو سره سوسیالیستي بلاک په بشپړه توګه له منځه ولاړ .
     د سوسیالیستي او پانګوال بلاکونو په شتون Ú©ÙŠ Ú©Ù‡ پانګوال بلاک په اقتصادي لحاظ برلاسی وو ØŒ خو سره له دې Ú†ÙŠ په نظامي لحاظ  ډیر کمزوری نه وو ØŒ مګر سوسیالیستي بلاک د نظامي توان له مخي برلاسی ښکاریدي . هغه وخت د انګلستان د صدراعظمي مارګاریت تیچر نظریې په نړیواله Ú©Ú†Ù‡ خپل رول درلود . دا Ú†ÙŠ دواړه بلاکونه په اټمي وسلو ترغاښونو وسلوال وه او آغلي تیچر ددې انډول د تائیدولو په ترڅ Ú©ÙŠ د « اټمي زغم » اصطلاح کاروله . پدې توګه ددغه زغم پر بنسټ هیڅ یوه بلاک پر بل بلاک باندي د فیر کولو جرئت نه کاوه . دی دواړو لیوانو یو بل ته د لیري نه غرږل او داړي یې سپینولي خو یو په بل باندي یې Ùˆ خولې لګولو ته زړه نه ÚšÙ‡ کاوه . دواړه لیوان اړ وه یو د بل په وړاندي د زغم نه کار واخلي Ú†ÙŠ دغه یو د بل په وړاندي د زغم سره سره د غرږلو او داړي سپینولو حالت په سیاسی او نظامي ترمینالوژیو Ú©ÙŠ د « ساړه جنګ » پنامه Ùˆ نومول سو .
      هغه مهال دا Ú†ÙŠ نړۍ په یوه یا بل ډول ددغو دوو بلاکو او د هغوي د خواخوږو لخوا پر دوو قطبونو ویشل سوی وه ØŒ نو دغو دوو لیوانو نه یوازي دا Ú†ÙŠ یو پر بل یې د حملې جرئت ندرلود ØŒ بلکه د یو بل د خواخوږو د داړلو جرئت یې هم نه سو کولای . ددغه انډولیز زغم پر بنسټ دواړو سیسټمونو د دریمي Ù†Ú“ÙŠ پر اولسونو باندي نه دا Ú†ÙŠ لاس نه پورته کاوه ØŒ بلکه د اقتصادي مرستو د لاري یې د خپل اغیز د پیاوړي کولو Ù‡Ú…ÙŠ او سیالي کولې . ځکه نو دغه دوه قطبیز حالت داچي د زبرځواکونو پلاس د خپلسریو مخه نیول سوی وه ØŒ د دریمي نړۍ د اولسونو په ګټه وو Ú†ÙŠ د ÙˆÚ«Ú“Ùˆ ډیري برخي خلګو د دریمي نړۍ په همدغو هیوادونو Ú©ÙŠ ژوند کاوه .
      په Û±Û¹Û¹Û² کال د وارسا د پکت تر دړي ÙˆÚ“ÙŠ کیدو وروسته نړۍ یو قطبي بڼه واخیسته او د امریکا په مشرۍ ناټو والو په خپلسریو لاس پوري او په هر چا یې حق او ناحق داړي لګولې . په تیره بیا هغه وخت Ú†ÙŠ په روسیه Ú©ÙŠ د ایلسن پنامه د یوه دایم الخمر ØŒ سُست عنصره ØŒ بی ارادي او فاسد شخص ډیره کمزورې واکمني وه ØŒ د امریکایې لیوه داړي خورا تیزي سوي او پر ټولو نړیوالو اصولو او پرنسیبونو باندي یې ناړی تو کولې او د هر هغه چا د غوږونو Ùˆ تاوولو ته یې پلمي لټولې Ú†ÙŠ د نافرمانۍ خیالونه یې په سر Ú©ÙŠ ساتل . ملګري ملتونه یې هم د خپل لاس اله ګرځولې وه ØŒ د امنیت شورا تش پنامه پاته وه او خپل دروندوالي یې د لاسه ورکړی وو .
      د بنسټپالني د ټکولو په پلمه پر افغانستان باندي حمله او د بمونو باران ØŒ د صدام حسین پلاس Ú©ÙŠ د ډله ایزي وژني د وسلو د درلودلو په پلمه Ú†ÙŠ اصلاً یې شتون نه درلود ØŒ پر عراق باندي لښکرکښي ØŒ د قذافي د دیکتاتورۍ د له منځه وړلو په پلمه په لیبیا Ú©ÙŠ مداخله ØŒ د بشارالاسد د ټکولو په پلمه په سوریه Ú©ÙŠ بمباري ØŒ په ټول منځني ختیز Ú©ÙŠ لاسوهني او داسي نوري کړني ØŒ دا ټولي ناخوالي او په نړۍ Ú©ÙŠ څپڅپاند حالات د وارسا د پکت د له منځه تلو او په یو قطبي نړۍ Ú©ÙŠ د امریکا په مشرۍ د ناټو والو د خپلسریو له مخي منځته راغلي Ú†ÙŠ د سلهاوو زرو انسانانو د ژوند او میلیونو کسانو د بیځایه کیدو په بیه تمام سوه Ú†ÙŠ لا یې هم د اور لمبې د اسمان په لور په جګیدو دي .
     د افغانانو هیواد Ú†ÙŠ تل سترو امپراتوریو خپلي ککرۍ Ù¾Ú©ÚšÙŠ خوړلي دي ØŒ اوس داسي ښکاري Ú†ÙŠ پدغه هیواد Ú©ÙŠ د امریکا په ماتي سره د ناټو پښې هم په لړزیدو سوې . د Û²Û°Û±Û¶ کال د جولای په Û±Ûµ نیټه په ترکیه Ú©ÙŠ د کودتاچیانو ځپل او پدي کودتا Ú©ÙŠ د امریکا د لاس درلودلو ګنګوسې ددغو دوو هیوادونو ترمنځ د بې اعتمادۍ فضا منځته راوسته . د يوې خوا دا Ú†ÙŠ ترکیه په ناټو پکت Ú©ÙŠ یوازنی اسلامي هیواد دی او تر امریکا وروسته یې پوځي توان تر ټولو نورو غړو هیوادونو زیات دي ØŒ د نوموړي ناکامي کودتا Ù‡Ú…Ù‡ به خامخا د ناټو په دننه Ú©ÙŠ هم حالات خړپړ او د بې باورۍ چاپیریال به پیاوړی Ú©Ú“ÙŠ . دا ټول بیا هغه Ú…Ù‡ دي Ú†ÙŠ د امریکا په مشرۍ د ناټو ریښې لا نوری هم خوسا کوي . د بل پلو  نه د پوتین په مشرۍ د روسیې د بیا را ژوندي کیدو او Ùˆ اسیا ته د Ù†Ú“ÙŠ د اقتصادي ثقل د لیږدیدو سره جوخت امریکا نور د نړۍ واکمني د لاسه ورکوي . ددې کار سره سم دا پوښتنه منځته راځي Ú†ÙŠ دا واکمني به د چا په برخه سي . دا هغه Ú…Ù‡ دي Ú†ÙŠ ددغي لیکني د بحث بنسټیز زڼی جوړوی .
د لومړۍ برخي پای . نور بیا