د نړۍ واکمن به څوک سي ؟ ( تحلیلي لیکنه ، دویمه برخه )

پوهنمل حاجي محمد نوزادي 

        ( په لومړۍ برخه Ú©ÙŠ مو د سترو امپراتوریو یادوونه ÙˆÚ©Ú“Ù‡ او د شلمي پیړۍ په وروستیو Ú©ÙŠ د وارسا او ناټو پاکتونو پر څرنګوالي Ùˆ ږغیدو او دا مو هم په ګوته Ú©Ú“Ù‡ Ú†ÙŠ ناټو نور زیانمنونکی قوت اود نړیوال برم نه لویدلی دی )
       اوس به راسو او Ùˆ به ګورو Ú†ÙŠ د ننني حالاتو په پام Ú©ÙŠ نیولو سره Ú…ÙˆÚ© ( کوم هیواد )  د نړۍ د ټولواک په توګه ددغه تخت او تاج جوګه کیدلای سي ØŸ
     د امریکا متحده ایالتونه :
      ایا امریکا به دغه تاج Ú†ÙŠ دشوروی اتحاد د ړانګیدو او په روسیه Ú©ÙŠ د ضعیف النفس ایلسن د واکمنیدو سره جوخت یې پر سر Ú©Ú“ÛŒ وو ØŒ نور به یې هم ور سره Ùˆ ساتلای سي ØŸ زما په آند د لاندي لاملونو له مخي پسله دې نه لا نور هم د ډیري مودې د پآره ددې تاج ور سره ساتل اسانه کار ندی :
۱ ـ اقتصاد چي د ټولو ژوندني چارو او ټولنیزوـ سیاسي اړیکو بنسټ جوړوي ، نور دغه توکی د امریکا د انحصار نه په وتلو ښکاري . دا اوس د نړۍ په کچه اقتصاد پوهانو منلي چي د نړۍ اقتصادي ثقل د لودیز ( امریکا او اروپا ) څخه د ختیز ( چین اوهند ) په لور په خوځیدو دي . که څه هم د امریکا نظامي توان لا تر اوسه د پام وړ اغیز لري ، خو تر څنګ یې نور قوتونه ورځ تر بلي د پیاوړي کیدو په حال کي دي .
Û² Ù€  امریکا نور  په برټانیا Ú©ÙŠ ټوني بیلر د لاسه ور کړيدی او داچي استخباراتو لخوا یې د اروپایي مشرانو دتلیفوني اړیکو د کنترولو چاري رسوا سوی ØŒ امریکا اوس د اروپائیانو هغه پخواني باوري ملګری ندی .
۳ ـ پدی وروستیو لسیزو کي په افغانستان ، عراق ، لیبیا ، سوریه او د منځني ختیز په نورو هیوادونو کي د امریکا خپلسري او د لیونتوب نه ډکي کړني په ځانګړي توګه اسلامي نړۍ په غصه ( غوصه ) کړی او هلته یې د ګډوډیو په راوستلو ، د لکونو کسانو د وژلو او د هغو هیوادونو د اقتصادي بنسټونو د ورانولو له مخي د اولسونو باور په بشپړ ډول د لاسه ورکړیدی .
Û´ Ù€ د ساړه جنګ پر مهال د شوروي اتحاد او سوسیالیستي بلاک د ټکولو په خاطر د بنسټپالني روزل ØŒ په مالي او نظامي Ú©Ú†Ù‡ د بنسټپالو پیاوړي کول ØŒ دا هغه بې سنجشه کارونه وه Ú†ÙŠ اوس ورته د خپل لستوڼي مار ګرځیدلي ØŒ هره ورځ پخپله په امریکا او د هغه په ملګرو هیوادونه Ú©ÙŠ نیښ لګوي او په ټولي نړۍ Ú©ÙŠ یې امن او ارامي د لویو چلنجونو او ګواښونو سره  مخامخ کړیده .
۵ ـ په روسیه کي اوس د پوتین په مشري د شوروي مهال هغه پخواني برم د را ژوندي کیدو په درشل کي دي . د وروستیو کلونو د م.م. په امنیت شورا کي د ایران او سوریې په تړاو حالاتو و ښودل چي روسیه نور خپل رول لوبول غواړي او دې کار یې د امریکا خپلسري او د نړۍ د واکمن په توګه يې د تاج ساتلو خیالونه د ګواښ سره مخامخ کړي دی .
۶ ـ ناټو چي د امریکا تاج ساتونکی ګارډ وو ، لکه څنګه چي مخکي یادوونه وسوه ، په افغانستان کي تر ماتي وروسته نور هغه پخوانی برم ندی ورته پاته او د تیر پشان حساب نسی ور باندي کیدلای .
      دا او ځیني نور لاملونه هغه Ú…Ù‡ دي Ú†ÙŠ امریکا نوره ددې جوګه نده Ú†ÙŠ دنړي د واکمنۍ تاج پرسر وساتلای سي .
     اروپایې اتحادیه :
      دا اتحادیه تر لویه بریده د اړوندو هیوادونو څخه د بیلابیلو ټولنیزوـ سیاسي مفکورو يوه ګډوله ده او د لاندي لاملونو له مخي د نړۍ د واکمنیدو جوګه کیدلای نسي :
Û± Ù€  یو لاس او یوموټۍ نده ØŒ غړي هیوادونه یې په خپلو Ú©ÛŒ بشپړه همږغي نلري .
Û² Ù€  اقتصادي وړتیا یې دا Ú†ÙŠ په یوه لاس Ú©ÙŠ نده او د بیلابیلو هیوادونو د پلان تابع ده ØŒ د نړۍ د واکمیدو خیالونه یې له سره باسی .
Û³ Ù€  نظامي توان یې د ناټو په چوکاټ Ú©ÙŠ ددې وروستیو کلونو د امریکایې خپلسریو له مخي خپله سپیځلتیا د لاسه ورکړه او وړتیا یې تر پوښتني لاندي راغله ØŒ نړیوال نور د پخوا پشان حساب نسي ور باندي کولای .
Û´ Ù€  ددې اتحادیې څخه د انګلستان وتل هم د اتحادیې دروندوالی ته په سیاسی او اقتصادي برخو Ú©ÙŠ د  لیدو ÙˆÚ“ زیان ورساوه .
۵ ـ په ترکيې کی د ناکامي کودتا وروستۍ پیښه او د امریکا سره د مناسباتو خړپړتیا په اروپایې اتحادیه کي د ترکیې پر راتلونکي غړیتوب او همدارنګه د ناټو پر نظامي وړتیا د پام وړ اغیز ښندلای سي .
د لوړو لاملونو له مخي اروپایي اتحادیه نه د نړۍ د واکمنیدو چانس لري او  نه یې هم خیالونه په سر Ú©ÙŠ .
     د چین اولسي جمهوریت :
۱ ـ سره له دي چي د چین اقتصادي توان ورځ تر بلي د غوړیدو په لور روان دی او نظامي توان یې که څه هم د هرې ورځي په تیریدو سره پیاوړی کیږي،مګر تر اوسه لا د امریکا سره د بشپړي سیالۍ جوګه ندی .
۲ ـ که څه هم د ساړه جنګ پروخت چین د شوروي اتحاد ملاتړی نه وو ، خو هغه د پراخي پیماني ضد تبلیغات چي دکمونیزم پر وړاندي تر سره کیدل ، د چین سوسیالیستي هیواد هم ورسره د الحاد د تورونو څخه په امان کي پاته نسو . په ځانګړي ډول د اسلامي نړۍ په اولسونو کي د دې هیواد اعتبار ډیر زیانمن سوی دی .
Û³ Ù€  چین نژدې د خپلو ټولو ګاونډی هیوادونو سره د سرحدي ادعاوو ستونزی لري . داچي ډیری ددغو ګاونډیانو څخه پیاوړي اقتصادي او نظامي ځواکونه دي ØŒ دا حالت په نړیواله Ú©Ú†Ù‡ د چین مؤقف زیانمنوي .
Û´ Ù€  چین دا Ú«Ú“ÛŒ خپل ټول پام اقتصادي پیاوړتیا ته اړولی او لا تر اوسه په نړیوال سیاست Ú©ÙŠ په پراخه Ú©Ú†Ù‡ ور Ú«Ú‰ سوی ندی Ú…Ùˆ د یوه ځواکمن هیواد په توګه هلته خپل رول Ùˆ لوبوي او له لاري یې ځان مطرح هیواد Ùˆ ګرځوي .
Ûµ Ù€  چین د ملګرو ملتونو په بیلابیلو کلتوري او مرستندویه اقتصادي څانګو Ú©ÙŠ د پام ÙˆÚ“ رول ندی لوبولی او Ú…Ù†Ú« ته ترې نه پاته دی .
  لوړ او یو Ù„Ú“ نور لاملونه د راتلونکو نژدې کلونو د پاره د چین د نړیوالی واکمنیدو چانس کمزوری کوي .
         د دویمي برخي پای .  نور بیا