د کابل پوهنتون استاد
په پښتو او پښتونواله مين خوشال خان خټک ،زړه ور مبارز او په پښتو او پښتونواله مين شاعر د ملک شاه بازخان زوي په کال ١٠٢٢هجري په د خټکو په اکوره Ú©ÙŠ زيږيدلى دى. دى د ÙŠØيي خان لمسي او د ملک اکوري Ú©Ú“ÙˆØ³Û Ø§Ùˆ د جينو خان کودى Ú©ÙŠÚ–ÙŠ . خوشال بابا يو بي تعصبه پښتون وو. دى د هغه وخت د پاړسي ژبي په هکله وايي.
که تازي ژبه هر ګوره چي ښه ده پاړسي هم ډيره په خوند باندي خوږه ده
خوشال بابا په داسي وخت Ú©ÙŠ ژوند کاوه Ú†ÙŠ د هند مغولي امپراطوري او د ايران صÙوي امپراطوريو په سيمه Ú©ÙŠ رقابت درلود او پښتانه سره تر ØºÛ Ù¾Ù‡ ØªØ±ØºÛ ÙˆÙˆØŒ او په قومونو ويشل شوي وو. د پښتو او پښتنو د يو ÙˆØ§Ù„Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ هيچا يو ګام هم نه وو پورته کړى، نو دى د پښتنو په هکله وايي;
په يوه ژبه ويل سره پښتو کړو ولي هيڅ نه شو يو له بله خبردار
خوشال بابا لکه څنګه چي په پښتنو مين وو، په پښتو هم عاشق وو نو وايي;
چايي پلو له مخه نه دى پورته کړى پښتو ژبه لا هغسي باکره ده
دى د پښتو ژبي Ø¨ÙŠÚ©Ø³Û ØªÙ‡ ګوري Ú†ÙŠ ددي د زماني څخه پخوا Ù¾Ú©ÙŠ ډير Ú©Ù… اثار ليکل شوي وو نو بيا داسي وايي،
Ú©Ù‡ د نظم Ú©Ù‡ د نثر Ú©Ù‡ د خط دي په پښتو ژبه مي ØÙ‚ دى بي Øسابه
نه پخوا پکي کتاب و نه يي خط وو دا دى ما په کي تصني٠کړل څو کتابه
ده په پښتو Ú©ÙŠ تقريبا د ٢٠٠جلدو په Øدود کتابونه او رسالي په پښتو او دري ژبو ليکلي دي. په دى Ù„Øاظ
خوشال بابا د ÚÙˆØ§Ù†Û Ú…Ø®Ù‡ د شعر دويلو سره علاقه درلوده، دده د Ù„Ù…Ú“Û Ø´Ø¹Ø± نمونه داده،
عقل سل د مصلØت بندونه جوړ کا Ú†ÙŠ د عشق سيلاب پري راشي واړه نور کا
خوشال بابا شل کلن وو Ú†ÙŠ واده يي ÙˆÚ©Ú“ØŒ دى Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†ÙŠ په هر کار Ú©ÙŠ غښتلى وو په عشق Ú©ÙŠ هم Úان غښتلى بولي، او وايي;
زه خوشال کمزورى نه يم چي به ډار کړم په ښکاره ناري وهم چي خوله يي راکړه
خوشال خان خټک د پښتنو لوي بابا پخپل ٧٨ کلن عمر Ú©ÙŠ ٦٥ کاله دپښتنو او پښتو په مبارزه Ú©ÙŠ تير Ú©Ú“Û Ø¯ÙŠ. دى د مغلي پاچا اورنګ زيب په مقابل سخت Ø¬Ù†Ú«ÙŠØ¯Ù„Û ÙˆÙˆ او په دغه جنګ Ú©ÙŠ دى کله کله Úان تنها بولي، مګر بيا هم مغلي پاچا ته داسي وايي،
د Ùساد Ú©Ù‡ يو بڅرى Ùˆ ما اور Ú©Ú“ اور ما پوري د اورنګ پادشاه په کورکړ
خوشال بابا مغلي پاچا اورنګ زيب ته په وار وار اخطار ورکوي او بيا داسي ورته وايي
ومغل ته به زه هسي کار ښکاره Ú©Ú“Ù… راضي را څخه Ø±ÙˆØ Ø¯ Ùريد جان شي
په جهان د ننګيالي دي دا دوه کاره يا به وخوري Ú©Ú©Ø±Û ÙŠØ§ به کامران شي
خوشال خان بابا د پښتنو د ÙˆØدت چيغي وهلي او په خپلو اشعارو Ú©ÙŠ دا سي اظهار نظر کاوه،
مګر زه يي Ú†Ù‡ ګويا په Ø´Ø§Ø¹Ø±Û Ú©Ú“Ù… پښتانه يي پو هول ايزد تعا لي
مغلي پاچا د خوشال بابا د اراد ÙŠ دقوت څخه ډاريده او غو ښتل يي چيده ته پخپل دربار Ú©ÙŠ Úاي ورکړي او د ده د جنجال څخه Úان خلاص Ú©Ú“ÙŠ مګر د لرو او برو پښتنو بابا د اورنګ زيب پيشنهادونو ته منÙÙŠ Úواب ور کاوه Ù„Ú©Ù‡ Ú†ÙŠ وايي،
چي پښتون شوم په داهسي سپينه ږيره نور مي خداي مه کړه مغل وايم په څيره
دا پوهيږم چي مغل لره که ورشم تر اوله به زه لا ، په چا ر بهتر شم
په ور تګ به بيا خدمت راڅخه غواړي پښتا نه چي سره وژني دوي پري وياړي
خوشال بابا نه تنها د اورنګ مغل پيشنهادونه رد کړل بلکه ټول پښتانه يي د ده سره مبارزي ته تشويقول، نو داسي ورته ويل،
پښتانه Ú†ÙŠ نور Ú…Ù‡ Ùکر کا ناپوه دي بي د توري خلاصى نشته په بل کار
بله هيڅ ليدلى نشو په دا Ù…Ù†Ú Ú©ÙŠ يا مغل د ملکه ورک يا پښتون خوار
خوشال بابا د پښتنو د بي اتÙا Ù‚Û Ù†Ù‡ سر ټکوي اووايي،
هره چار د پښتانه تر مغل ÚšÙ‡ ده اتÙاق ورسره نشته ډير ارمان
Ú©Ù‡ توÙيق د اتÙاق پښتانه مو مي زوړ خوشال به دوباره شي په دا Úوان
خو شال بابا کله کله دخپلي Ø´Ø§Ø¹Ø±Û Ú…Ø®Ù‡ هم شکايت کوي او وايي،
زه د شعر په کار هيڅ نه يم خوشال ولي خداي مي کړ په غاړه دا مقال
او بيا بل وخت پخپلو شعارو وياړي او وايي،
په پښتو ژبه Ú†ÙŠ ما علم بلند Ú©Ú“ د خبرو ملک مي ÙتØÙ‡ په سمند Ú©Ú“
ما خوشال چي په پښتو شعر بيان کړ د پښتو ژبه به اوس په اب و تاب شي
د خپل ديوان په هکله داسي وايي
درست ديوان مي لکه باغ د علم ګنج دى په کي هر رنګه ګلونه هر نهال
خوشال بابا چاپ شوي کتابونه تر ٢٥٠پوري رسيږي Úيني دادي:
د شعارو ديوان
باز نامه
صØت البدن
هدايه
ايينه
Ùضل نامه
سوات نامه
ÙرØنامه
دستار نامه
بياض
زنÚيرÛ
رياض الØقيقه
عيار دانش
تÙسير
تÙسير سورت يوسÙ
او نور ډير تاليÙات لري
د خوشال بابا د اشعارو بيلګي دادي:
د ننګ او ناموس په هکله وايي:
څو وانخلي له غليمه انتقام مرد نه خوب کا نه خوراک کا نه ارام
Ú†Ù‡ د ننګ او د ناموس اندوه نشته د هغه سړي به نه وي اØترام